Thú chơi đổ xăm hường ngày Tết của người Huế

Là kinh đô của triều đại phong kiến cuối cùng Việt Nam, Huế không chỉ lưu giữ nhiều công trình kiến trúc mang đậm dấu ấn vương triều mà còn cả những lễ nghi, trò chơi. Đổ xăm hường ngày Tết là một trong những trò chơi cung đình xưa được người dân Huế lưu giữ.

Ai đổ ra 6 mặt nhất thì được xem là may mắn. Ảnh: Võ Thạnh.

Theo các cụ cao niên, đổ xăm hường là trò giải khuây của cung thần mỹ nữ trong hoàng cung triều Nguyễn những ngày Tết, sau đó được phổ biến ra các phủ và truyền ra dân gian, tồn tại cho đến ngày nay. Vào những ngày Tết, bên cạnh bài tới, bầu cua, người dân Huế chơi đổ xăm hường giải khuây, đặc biệt là các gia đình có gốc gác hoàng tộc triều Nguyễn.

Một bộ xăm hường gồm bộ thẻ (xăm), sáu hột súc sắc và chiếc tô sứ sâu lòng để gieo súc sắc (đổ hột). Bộ thẻ được chia thành thẻ trạng nguyên, bảng nhãn, thám hoa, hội nguyên, tiến sĩ, cử nhân, tú tài, tương ứng với từng loại sẽ có số điểm riêng. Sáu hột súc sắc được khắc dấu chấm theo thứ tự: nhất, nhị, tam, tứ, ngũ, lục, trong đó mặt nhất và mặt tứ tô màu đỏ, các mặt khác tô màu đen.

Theo luật của người xưa, người chơi sẽ gieo cả sáu con súc sắc vào chiếc tô sứ rồi căn cứ vào các mặt hiện ra để tính điểm và nhận cho mình chiếc thẻ thích hợp. Thang điểm cơ bản dựa trên mặt tứ, gọi là hường. Số người tham dự trò chơi xăm hường thường là 6, nhưng 4-5 người vẫn có thể chơi. 

Tùy từng trường hợp cụ thể mà định ra cách thức cướp trạng khi thẻ này đã về tay người khác. Khi số thẻ được lấy hết có nghĩa một ván xăm hường đã kết thúc và người ta dựa vào số thẻ có ở từng người để xác định kẻ thắng người thua. 

Một số bạn trẻ ngày Tết cũng đã biết đến trò chơi này. Ảnh: Võ Thạnh.

Cụ Bùi Quý (74 tuổi, phường Thuận Lộc, thành phố Huế) cho biết, trò đổ xăm hường không chỉ chơi ngày Tết mà còn được người dân Huế, đặc biệt là các phủ đệ chơi quanh năm suốt tháng, cả ngày lẫn đêm. Trước năm 1975, vào ngày Tết, nhà nào cũng nghe tiếng leng keng của các hột súc sắc từ trò đổ xăm hường. Như nhà ông, trước đây ngày Tết có 3 sòng chơi. Mọi người ngồi trên chiếc chiếu trải giữa sàn nhà và cùng đổ xăm. Trò này vui nhất là lúc cướp trạng của người khác. 

Ngoài là thú chơi giải khuây ngày Tết, đổ xăm hường còn là thử vận may, đoán số mệnh của mình trong năm mới thế nào, có được may mắn hay không. Theo quan niệm của người xưa, nếu một người đổ xăm hường đầu năm mà đổ được 6 mặt nhất gọi là lục phú thì năm đó may mắn; nếu đổ ra 6 mặt tứ gọi là lục phú hường thì trong năm đó dễ gặp xuôi xẻo. 

"Xưa kia, các tô dùng để đổ xăm hường làm bằng đá nên tiếng kêu phát ra từ hột súc sắc trong trẻo, vui tai hơn so với tiếng đổ xăm hường ngày nay", cụ Quý cho hay.

Vui nhất trong trò chơi đổ xăm hường là cướp trạng. Ảnh: Võ Thạnh.

Ông Đặng Văn Tố (68 tuổi, phường Thuận Lộc, thành phố Huế), người duy nhất ở Huế hành nghề chế tác xăm hường cho biết, các thẻ xăm hường đều khắc mức đỗ đạt trong thi cử, thể hiện cái nho nhã của trò chơi và tinh thần cầu học, ước vọng khoa bảng của người xưa. 

"Trước đây, trong ngày Tết cũng như ngày thường, cả khu phố này nhà nào cũng chơi trò đổ xăm hường. Nhưng ngày nay, trò chơi này ít được phổ biến rộng rãi, chỉ còn các gia đình gia giáo, trong các phủ đệ chơi đổ xăm hường ngày Tết. Trò chơi không đặt nặng tính sát phạt mà chủ yếu để giải khuây, thử vận may đầu năm", ông Tố nói. 

Võ Thạnh - vnexpress.net