Giấy tờ tùy thân: Tình trạng hiện nay và hướng giải quyết

Cộng đồng người Việt tại Odessa và Luật định cư

Năm 1988, theo Hiệp định hợp tác lao động giữa Việt Nam và Liên xô, gần 400 công nhân Việt Nam phần lớn là những anh chị em phục vụ trong quân đội sang làm việc tại nhà máy giày da Odessa. Sau khi Liên Xô tan rã, nhà máy phá hợp đồng, nhiều anh chị em công nhân Việt Nam và những sinh viên sau khi tốt nghiệp muốn ở lại làm ăn kinh tế giúp gia đình và hình thành Hội người Việt Nam tỉnh Odessa. Do không có cơ sở pháp lý để sinh sống, bà con bị chính quyền kiểm tra và bắt bớ thường xuyên. Sau nhiều lần đấu tranh của Hội người Việt Nam tỉnh Odessa và sau khi xin ý kiến của Quốc Hội và Hội đồng bộ trưởng Ucraina, năm 1998 Tỉnh trưởng Odessa đã kí quyết định vể việc gia hạn hộ khẩu và tạo công ăn việc làm cho người Việt Nam và đề xuất Quốc hội bổ sung vào Luật định cư điều khoản về người VN. Năm 2001, Luật định cư ra đời với điều khoản đặc biệt về người VN, bà con cộng đồng đã nhận được thẻ định cư và hộ chiếu Ucraina. Sau đó, nhiều anh chị em lúc đầu đã gặp khó khăn khi đi lại qua biên giới nhưng Hội đã kiên quyết đấu tranh với Lãnh đạo biên phòng miền nam Odessa buộc họ phải cho công dân Việt Nam bị trục xuất quay trở lại Odessa. Việc đi lại sau đó của bà con trở lại bình thường.

Điều khoản đặc biệt dành cho người Việt trong Luật cư trú

Trong điều 4 phần 5 Luật cư trú Ucraina có qui định một số trường hợp đặc biệt: Những người Việt Nam vào Ucraina trước ngày 6/3/1998 theo hợp tác lao động giữa Việt Nam và Liên Xô cũ ký ngày 2/4/1981 được quyền định cư tại Ucraina và trong thời hạn 6 tháng kể từ ngày Luật có hiện lực đến Sở cư trú địa phương nộp đơn và làm hồ sơ sẽ được cấp thẻ định cư.
Luật định cư được Tổng thống Kuchma kí ngày 7/6/2001 và có hiệu lực từ ngày 7/7/2001. Người Việt Nam để nhận thẻ định cư theo diện đặc biệt trong vòng 6 tháng, nghĩa là đến trước ngày 7/1/2002 phải nộp đơn và hồ sơ. Nhưng đến cuối tháng 12 năm 2001 mới có hướng dẫn thực hiện nhưng trong đó còn nhiều điều chưa rõ ràng với người Việt nên Sở cư trú Odessa vừa nhận đơn vừa xin ý chỉ đạo cấp trên. Đầu năm 2002, Uỷ ban nhà nước về cư trú ra một số chỉ đạo, hướng dẫn bổ sung cụ thể và gia hạn thời gian nhận hồ sơ thêm 1 năm (đến 7/1/2003)  nhưng đấy chỉ là chỉ đạo miệng chứ không có văn bản chính thức.

Định cư theo diện ăn theo con 

Sau ngày 7/1/2013, những bà con không kịp nộp hồ sơ theo diện hợp tác lao động hoặc không đủ tiêu chuẩn có thể nộp hồ sơ ăn theo con nếu con được sinh tại Ucraina. 
Sau này, khi Luật quốc tịch ra đời, qui định để ăn theo con thì trước tiên phải làm thủ tục công nhận quốc tịch cho con rồi mới được ăn theo.

Đến nay có bao nhiêu trường hợp bị hủy

Từ khi được cấp giấy tờ vào năm 2002 đến năm 2012, theo qui định của pháp luật Ucraina, hồ sơ định cư của người Việt Nam được nhiều cơ quan chức năng kiểm tra như: Viện kiểm sát tỉnh Odessa, cơ quan an ninh, ủy ban nhà nước về cư trú, cơ quan chống buôn người...Trong 10 năm có khoảng 11 Đoàn kiểm tra và đã kết luận rằng, hồ sơ định cư phần lớn đúng pháp luật. Một số trường hợp làm theo diện đỡ đầu sau đó không hoàn thành nghĩa vụ như cam kết nên Đoàn kiểm tra đề nghị hủy những trường hợp đó. 
Đầu năm 2012, do những kiện cáo không đáng có mà toàn bộ hồ sơ định cư của người Việt đã  bị tịch thu và kiểm tra. Đoàn kiểm tra đã hủy 50 trường hợp với các lý do: Nộp hồ sơ muộn, ăn theo con mà con chưa công nhận quốc tịch nhưng những trường hợp này đã kiện ra Tòa án Ucraina và Tòa buộc Sở cư trú trả lại thẻ định cư cho những công dân trên.

Trích nội dung phiên tòa xem xét việc hủy hồ sơ định cư người Việt

Tòa nhận thấy: Những người Việt Nam vào Ucraina trước ngày 6/3/1998 theo hợp tác lao động giữa Việt Nam và Liên Xô cũ ký ngày 2/4/1981 được quyền định cư tại Ucraina. Việc nộp hồ sơ trễ chỉ là vấn đề kỹ thuật hơn nữa hướng dẫn thi hành luật ban hành muộn.
Thời điểm nhận thẻ định cư ăn theo con chưa có Luật quốc tịch
Luật pháp Ucraina chưa chặt chẽ nên những công dân đã nhận thẻ định cư do Sở cư trú cấp không có lỗi nếu như họ không sử dụng những giấy tờ giả mạo như: giấy xác nhận nhà máy, giấy khai sinh của con, đăng ký kết hôn...

Tình trạng hiện nay

Để tránh phiền phức về pháp lý (những người được khôi phục lại thẻ định cư có thể kiện Sở cư trú ra tòa vì làm thiệt hại về vận chất và tinh thần), Đoàn kiểm tra tạm ngừng hủy thẻ định cư và xin chỉ đạo của Uỷ ban nhà nước về cư trú. Sau khi xem xét, Uỷ ban cư trú quyết định như sau:
- Chỉ có Ủy ban nhà nước về cư trú mới có quyền ra quyết định hủy thẻ định cư
- Hồ sơ người Việt chia thành 3 nhóm: 
  + Nhóm bình thường: Hộ chiếu Ucraina có quyết định của Tổng thống, thẻ định cư ăn theo con mà đã được công nhận quốc tịch, có vợ hoặc chồng là người Ucraina hoặc có thẻ định cư hợp pháp.
  + Nhóm đang xem xét: Thẻ định cư theo diện hợp tác nộp hồ sơ sau ngày 7/1/2002, ăn theo con nhưng con chưa công nhận quốc tịch
  + Nhóm bị hủy: Hộ chiếu Ucraina cấp tại Kherson, thẻ định cư theo dạng đỡ đầu 

Hướng giải quyết

Luật pháp Ucraina qui định để nhận thẻ định cư phải có hai yếu tố: Thứ nhất là phải có cơ sở pháp lý và thứ hai là thời điểm nộp hồ sơ phải sinh sống hợp pháp. Vì thế những bà con thuộc nhóm 2 và 3 để đổi thẻ định cư hoặc dán ảnh khi qua tuổi 45 hoặc làm công nhận quốc tịch cho con trước tiên cần phải hoàn thiện lại hồ sơ định cư của bản thân mình
- Với những bà con có hộ chiếu Ucraina cấp tại Kherson:
  + Nếu hộ chiếu chưa bị hủy có thể trả lại và làm hồ sơ cấp thẻ định cư mới
  + Nếu hộ chiếu đã bị hủy có thể về VN xin vida quay lại hoặc xin đóng khẩu vào hộ chiếu VN rồi làm hồ sơ
- Với những bà con có thẻ định cư:
   + Nếu có con đã công nhận quốc tịch Ucraina mà hồ sơ chưa bị hủy có thẻ xin làm hồ sơ mới ăn theo con
   + Nếu có con sinh tại Ucraina mà chưa công nhận quốc tịch có thể xin tòa xác nhận hồ sơ hợp pháp
   + Nếu không có con, không có bố mẹ, anh chị em ruột là người Ucraina, cũng không có vợ hoặc chồng có giấy tờ hợp pháp mà trước đây nhận thẻ theo diện hợp tác có thể xin tòa xác nhận đã sang Ucraina theo diện hợp tác và hồ sơ là hợp pháp.

Vai trò của Hội người Việt Nam

Gần đây, một số bà con bị nhóm dịch vụ cầm tiền nhưng không giải quyết được giấy tờ cho bà con. Số bà con khác thông qua các công ty luật nhưng họ không nắm kỹ vấn đề nên thua tòa và bà con bị trục xuất về Việt Nam.
Trước mong mỏi và đề nghị của bà con, giúp bà con trực tiếp làm việc với công ty luật hoặc Sở cư trú, Hội sẽ giúp đỡ bà con về thông tin công ty luật uy tín và công tác phiên dịch để bà con làm việc trực tiếp nếu bà con nào cần.
Mọi thông tin chi tiếc bà con có thể liên hệ với  phiên dịch viên của Hội.

Một điều lưu ý chung là hiện nay có rất nhiều luồng tin tức khác nhau khiến cho bà con bị hoang mang, lo lắng. Vì vậy, trong tiếp nhận thông tin bà con nên biết chọn lọc, tham khảo. Với những thông tin liên quan đến pháp luật, an ninh, chính trị, bà con nên tìm đọc thông tin từ những báo chính thống.  
Báo Người Việt Odessa là tờ báo chính thức của Hội người Việt Nam tỉnh Odessa, được toàn thể bà con cộng đồng công nhận và tin tưởng. Chúng tôi chỉ đăng tải những thông tin đã được xác minh và chịu trách nhiệm về thông tin của mình. 

P/v Người Việt Odessa