Mikho, vâng ông là người Odessa

Tổng thống Poroshenko trao quyền công dân Ukraine cho Saakashvili trước khi bổ nhiệm ông vào chức tỉnh trưởng Odessa

Việc chỉ định bất ngờ cựu tổng thống Gruzia Mikhaeil Saakashvili vào chức tỉnh trưởng Odessa đã dẫn đến những bình luận rất khác nhau- từ cách nói hài hước theo kiểu Odessa đến những dự đoán đầy tai họa. Lần đầu tiên trong lịch sử thế giới, một cựu tổng thống đã trở thành tỉnh trường của nước khác. Một số coi ông Saakashvili là tội phạm chiến tranh đã gây ra cuộc chiến ở Nam Oseti. Ở Gruzia, ông bị khởi tố vì tội tham nhũng, nhưng không ai phủ nhận chuyện ông đã cải cách Gruzia vào năm 2003 kéo đất nước ra khỏi cuộc khủng hoảng kinh tế trầm trọng, ở ông hội tụ những tính cách của người lãnh tụ, một nhà lãnh đạo quyết đoán tầm cỡ quốc gia.
Odessa không phải ngẫu nhiên trở thành tỉnh của Mikhaeil Saakashvili. Do vị trị  địa lí ở biên giới, có hệ thống hạ tầng cơ sở, cảng biển, cảng sông phát triển, tỉnh Odessa trở thành điểm giao thoa quyền lợi chiến lược của Mỹ, châu Âu, Nga và Ucraina.
Tương lai của các tập đoàn tài chính, công nghiệp, các nhóm chính trị, các tổ hợp quốc tề cùng các nhóm tội phạm, phụ thuộc vào việc trong những năm sắp tới, Odessa sẽ thuộc về ai?

Mặt trận Pridnestrovia.

Phía tây tỉnh Odessa tiếp giáp với một đồng mình của Nga, nước cộng hòa không được ai công nhận Pridnestrovia (gọi tắt là PMK). Nhờ sự giúp đỡ của Moscow về kinh tế, chính trị trong 13 năm qua, giữa Moldova và Ucraina đã tồn tại một khu vực có những vấn đề biên giới, kinh tế được đóng băng nhưng lại có quân đội riêng. Ở đó, lính giữ gìn hòa bình Nga, nhờ giấy phép của Liên hợp quốc đang hiện diện một cách hợp pháp. Hiện trạng này cũng tương tự như ở Nam Oseti trước cuộc chiến vào tháng 8 năm 2008, nơi ông Saakashvili bị thua trận.
Một số chuyên gia cho rằng việc bổ nhiệm Mikhaeil Saakashvili chủ yếu giải quyết vấn đề ở biên giới phía tây tỉnh Odessa. Một nhà bình luận chính trị thân Nga, ông Semen Uralov tin rằng Mikho (cách gọi thân mật Mikhaeil) được ông Petro Poroshenko mời đến để tăng xung đột với PMK. Mặt khác, các chuyên gia quân sự Ucraina cho chuyện này khó có thể xảy ra.
Một sĩ quan cao cấp thuộc Bộ chỉ huy phía Nam, xin được phép giấu tên đã bình luận:
- Thứ nhất, tỉnh trưởng Odessa, dù được Poroshenko ủng hộ tuyệt đối, cũng không có ảnh hưởng đến chính sách quân sự tại biên giới. Đây là quyền của Tổng thống, chính phủ và Bộ tổng tham mưu.
- Thứ hai, tạo ra một xung đột ở phía Tây – Nam là một tai họa cho Ucraina. Chúng ta chưa sẵn sàng chiến đấu trên 2 mặt trận.
Trong khi đó, ông Mikhaeil Saakashvili khẳng định kiểm soát biên giới cũng thuộc về trách nhiệm của ông.

Tham nhũng theo kiểu Odessa.

Ngoài vấn đề biên giới với PMK, Mikhail Saukavili còn phải đương đầu với một số lớn những người “Giải quyết công việc” – đại diện của các tập đoàn tài chính – công nghiệp, các phe phái chính trị qui mô địa phương và qui mô quốc tế. Vấn đề được lên bàn cờ là ai có thể trên thực tế sẽ nắm quyền kiểm soát các cảng và hải quan, cũng như luồng luân chuyển hàng hóa. Một vấn đề tương tự là ai sẽ là người kiểm soát tòa án, viện kiểm sát, công an trong thành phố cũng như trên toàn khu vực lân cận. Không ai lạ gì chuyện các cơ quan bảo vệ pháp luật chìm sâu trong vũng lầy tham nhũng, thân quen hoặc bảo vệ quyền lợi nhóm. Kiểm soát được hệ thống bảo vệ pháp luật chính là con át chủ bài cho phép thắng cuộc trong bất cứ cuộc chơi chính trị nào.
Hiện nay, Odessa là một mớ bòng bong của các mối quan hệ thân quen, gia đình, nhóm của các doanh nhân, chính khách hoặc nhóm ảnh hưởng.
Một trong những nhóm lớn nhất là nhóm Zukov – Angerta. Doanh nhân Nga Alexandr Zukov là bố vợ nhà tài phiệt Roman Abramovich, đồng sở hữu nhóm kinh doanh lớn liên quan đến dầu khí. Nhiều chuyên gia kinh tế cho rằng Zukov chính là ông chủ của Odessa. Qua một số trung gian, tài phiệt Nga này hiện nay đang kiểm soát một trong các ngân hàng mạnh nhất Odessa. Gần đây, người đại diện cho quyền lợi của ông ta ở Odessa là doanh nhân Alexandr Angert, được công an và xã hội đen biết đến với biệt danh Angel.
Dính vào nhóm Zakov - Angert có doanh nhân Odessa – Vladimir Galanternik. Mục tiêu đầu tư chính của ông này là ngành xây dựng và buôn bán. Có tin, chính nhờ ông ta, thị trưởng hiện thời Genadi Trukhanov đã thắng cử trong cuộc bầu cử trước.
Phần lớn các tổ hợp tài chính – công nghiệp của Ucraina, trước hết là Igor Kolomoixky (thông qua tỉnh trưởng Igor Palise), sau đó là Rinat Akhametov, Dmitri Firtas đều có quyền lợi cực lớn Odessa.

Liệu có thành công không?

Mikho đã đưa ra các hướng chính trong công việc của mình. Thứ nhất – chống tham nhũng trong khu vực điều hành của nhà nước. Thứ hai – chống buôn lậu. Thứ ba – biến Odessa thành thiên đường Mecca của du lịch. Liệu Saakashvili có thành công ở Odessa hay không?
Theo bình luận của chính giới, ông cựu tổng thống Gruzia nhận được thẻ vàng (ủng hộ tuyệt đối của chính quyền trung ương). Nhưng ngoài tin tức chính thống cho rằng Mikho được ném vào Odessa nhằm lập lại trật tự với tư cách một nhà cải cách hiệu quả nhất, còn có dư luận cho rằng Bankovaia (chính phủ) đã mỏi mệt với ông ta quá rồi, do họ thường xuyên bị ông này chỉ chích về vấn đề cải cách. Cho nên họ đưa ông ta xuống Odessa nhằm thực thi các cải cách trên (nhưng không hy vọng thành công). Đồng thời cho Palisa – người của Kolomoyskyi về vườn. Chính vì thay bằng Saakashvili nên giờ đây người ta không còn bàn luận việc Palisa ra đi, mà họ chỉ bàn về việc Saakashvili đã đến như thế nào. Tính về mọi mặt, điều này có lợi nhất cho Poroshenko. Cũng có người dự đoán sự về sự ra đi trong tương lai của cựu Tổng thống như một nhà cải cách không thành công, đi kèm lời nguyền rủa hệ thống chính quyền. Để có được điều này, Kiev không cần làm gì hết vì trong hệ thống chính quyền hiện nay, tỉnh trưởng không phải là nhân vật quan trọng. Ông ta không có ảnh hưởng lớn.
Trên thực tế, để một tỉnh trưởng Ucraina thực hiện một cách hiệu quả cải cách trên lãnh thổ của mình, cần có “chế độ đặc biệt trong điều hành tại địa phương”, như cái mà người ta định trao cho “những khu riêng biệt” ở Donesk và Lugansk trên cơ sở các đạo luật cần thiết (hiện chưa có hiệu lực). Cần nhắc lại, đạo luật này cho phép chính quyền địa phương được lập ra cảnh sát nhân dân, thỏa thuận với chính quyền Trung ương khi chỉ định lãnh đạo viện kiểm sát, tòa án, được nhận hỗ trợ từ trên cho ngân sách địa phương. Nếu được như vậy, bất kì cải cách nào để có thể thực thi, không chỉ theo kiểu Gruzia. Nhưng Odessa có lẽ sẽ không bao giờ được tặng vị thế này.
Cũng có thể giả thuyết rằng, Poroshenko thực tế đặt rất nhiều hy vọng vào Saakashvili và sẵn sàng giúp đỡ về mọi mặt, cho một tấm thẻ vàng thực sự, trong đó có cả gây áp lực cần thiết lên các cơ quan pháp luật. Trong trường hợp này, người ta có thể thay thế các lãnh đạo ngành lực lượng (đã thay trưởng công an tỉnh) và các cơ quan thấp hơn. Có thể thay cả lãnh đạo hải quan (ở đây Tổng thống có quyền quyết định). Xét về lý thuyết nó tạo ra khả năng lập lại trật tự tối thiểu trên dòng hàng, giảm đến mức thếp nhất tệ nạn hối lộ ở đây.
Rất nhiều khả năng, ông Saakashvili sẽ tập trung vào đây, nhằm cho được một kết quả nhanh nhất. Nhưng biến Odessa thành Mecca du lịch cũng như đấu tranh chống tham nhũng trên mọi lĩnh vực, không phải là việc làm của một năm. Có lẽ, trên thực tế những tiến bộ trong những ngành hải quan chỉ là hiện tượng tạm thời, vì ý nguyện làm tiền trên dòng hàng của các quan chức Kiev không mất đi đâu. Nhưng trong một giai đoạn nhất định có thể lập lại được trật tự, sau đó ông Saakashvili quay lại Kiev để nhận một chức vụ quan trọng nào đó (như thủ tướng chính phủ chẳng hạn).
Tất cả những điều trên có thể được, nếu Tổng thống thực sự giúp đỡ Saakashvili. Trong trường hợp đó, Mikho khó có thể nhận được sự giúp đỡ từ thủ tướng Arsenia Iaseniuk, do thủ tướng không cần một đối thủ cạnh tranh quá mạnh. Ngoài sự giúp đỡ của Tổng thống, ông Saakashvili còn nhận được giúp đỡ trực tiếp từ phía Mỹ. Mới đây chính phủ Mỹ quyết định trả lương cho quan chức tỉnh Odessa ngân sách của Mỹ. Có tin đồn trong tương lai, Mỹ sẽ lập căn cứ quân sự tại Odessa, cắt đứt âm mưu bành chướng của Nga, gây áp lực trực tiếp lên quân cảng Sevastopol.
Tóm lại, ở Odessa bắt đầu một thời kỳ đầy sự kiện. Với bất cứ ý tưởng nào khi bổ nhiệm Saakashvili, ông Poroshenko đã đi một nước cờ chính trị lớn và thay đổi cục diện trong khu vực. Tất cả đều mong đợi đổi thay, một số đợi sự xấu đi, số khác – tốt đẹp hơn, số khác nữa – tai họa ập xuống đầu.
Ở Odessa giờ đây quyết định nhiều điều. Hoặc nó trở thành tấm gương cải cách cho toàn Ucraina hoặc giết hẳn niềm hy vọng vào khả năng của chính quyền Ucraina hiện nay làm cho đất nước tươi đẹp hơn.
 

Bài đăng trên báo Sobutie Nedeni
Người dịch
Ngô Nhất Việt
“Bạn Đồng Hành” – Kharkov